Hayatıma yön vermeye başladığım çok genç bir yaşta, tanınmış bir New York'lu hayırseverin evine akşam yemeğine davetliydim. Yemekten sonra ev sahibemiz bizi oldukça büyük bir salona aldı. Misafirler salona dolarken, gözlerim can sıkıcı iki noktaya takılmıştı: hizmetkarlar küçük yaldızlı sandalyeleri uzun, muntazam sıralar halinde diziyorlardı; ön tarafta da duvara dayalı müzik aletleri vardı. Anlaşılan bir oda müziği gecesine yakalanmıştım.
Yakalanmıştım diyorum çünkü müzik benim için hiçbir anlam taşımıyordu. Müziğe karşı adeta sağırdım. Ancak büyük bir gayretle basit bir melodiyi tekrarlayabilirdim; ciddi müzik ise benim için gürültü düzeninden başka birşey değildi. Bunun üzerine ben de, kapana sıkıştığım hersefer yaptığım gibi, oturdum ve müzik başladığı zaman yüzüme entelektüel takdir ifadesi olduğunu ümit ettiğim bir görünüm vererek kulaklarımı içerden kapattım; kendime özgü yersiz düşüncelere daldım.
Bir süre sonra etrafımdakilerin alkışladıklarını farkedince kulaklarımı açmamın gerekli olduğun anladım. Birdenbire sağımda, yumuşak fakat hayret edilecek kadar etkileyici bir ses işittim. "Bach'dan hoşlanır mısınız?"
Nükleer parçalanma hakkında ne kadar biliyorsam, Bach hakkında da o kadar biliyordum. Fakat meşhur karışık beyaz saçları ve dişleri arasından eksik etmediği piposuyla dünyanın en meşhur yüzünü iyi tanıyordum. Albert Einstein'in yanında oturmaktaydım.
Huzursuz bir şekilde, "Şey," dedim ve tereddüt ettim. Bana rastgele bir soru sorulmuştu. Benim de bütün yapacağım, o şekilde cevaplamaktı. Ancak, komşumun olağanüstü gözlerindeki bakış, sahiplerinin sadece basit bir nezaket kuralını yerine getirmediğini gösteriyordu. Karşılıklı konuşmamızda benim yerimin değerinin ne olduğu değil, onun yeri çok önemli idi. Herşeyden önce, bu adamın, kendisine, küçük de olsa yalan söylenemeyecek bir kimse olduğunu hissetmiştim.
Şaşkın bir şekilde, "Bach hakkında hiçbirşey bilmiyorum; müziğini hiç işitmedim" dedim.
Einstein'in değişen çehresinde karmakarışık bir hayret ifadesi dolaştı. "Bach'ı hiç işitmediniz mi?" Öyle bir soruş şekli vardı ki, sanki ona hiç banyo yapmadığımı söylemiştim.
Hemen, "Bu, Bach'ı sevmek istemiyorum demek değildir" dedim. "Sadece , müzik kulağım yok veya yok gibi. Hiç kimsenin müziğini de gerçek anlamda işitmedim." Yaşlı adamın yüzünde endişeli bir ifade belirdi. Birdenbire, "Lütfen"dedi, "Benimle gelir misiniz?"
Ayağa kalktı ve kolumu tuttu. Ayağa kalktım. Kalabalık odanın ortasından beni geçirirken, sıkılgan bakışlarımı halıya dikmiştim. Gittikçe yükselen fısıltı halindeki hayret ifadesi bizi hole kadar izledi. Einstein buna hiç aldırış etmedi. Kararlı bir davranışla beni yukarı kata çıkardı. Evi iyi bildiği belli idi. Üst katta kitaplarla çevrili bir çalışma odasının kapısını açtı; beni içeri çekip kapıyı kapattı.
Küçük, huzursuz bir gülümseme ile, "Şimdi" dedi, "lütfen söyler misiniz ne zamandan beri müziğe karşı böyle bir duygu içindesiniz?" Çok sıkılarak, "Bütün hayatım boyunca" dedim. "Aşağıya geri dönüp dinlemenizi dilerim, Dr. Einstein. Benim hoşlanmıyor olmam önemli değil." Yersiz birşey söylemişim gibi başını salladı, kaşlarını çattı. "Lütfen bana söyleyin" dedi, "Beğendiğiniz herhangi bir müzik türü var mı?"
"Şey," dedim, "Sözleri olan ve melodisini takip edebileceğim müzik türünü severim." Gülümsedi ve başını salladı; memnun olduğu belliydi. "Belki bir örnek verebilirsiniz," dedi. Cesaret edip, "Bing Crosby'den herhangi birşey olabilir" diye cevap verdim.
Başını heyecanla tekrar salladı, "İyi," dedi. Odanın bir köşesine gidip, pikabı açtı ve plakları çıkarmaya başladı. Onu huzursuz bir şekilde seyrediyordum. En nihayet "Hah," dedi. Bir plak koydu. Bir iki dakika içinde çalışma odası Bing Crosby'nin rahatlatıcı, canlı şarkısıyla dolmuştu. "When the Blue of the Night Meets the Gold of the Day". Einstein memnuniyetle yüzüme baktı ve piposuyla tempo tutmaya başladı. Üç dört pasajdan sonra pikabı durdurup, "Şimdi, lütfen bana ne duyduğunuzu söyler misiniz?" dedi.
En basit cevap şarkıyı tekrarlamak olacaktı. Melodiye bağlı kalmaya ve sesimi çatlatmamaya çalışarak, ben de öyle yaptım. Einstein'ın yüzüne güneş doğmuştu sanki. Bitirdiğim zaman sevinçle, "Gördünüz mü," dedi; "Kulağınız var sizin..."
Bu şarkının, belki yüzlerce defa işittiğim, en sevdiğim şarkılardan biri olduğu, bunun için de hiçbirşey kanıtlamadığı gibi birşeyler mırıldandım. Einstein, "Saçma" dedi. "Pek çok şeyi kanıtlar. Okuldaki ilk aritmetik dersinizi hatırlıyor musunuz? Sayılarla ilk karşılaştığınız zaman, öğretmeniniz, bölmeli veya kesirli bir problem üzerinde çalışmanızı istese, yapabilir miydiniz?"
"Tabii ki, hayır."
Einstein piposunu üstün bir eda ile sallayarak, "Tabii" dedi. "Yapmanız mümkün olmazdı; paniğe kapılırdınız. Bölme ve kesirlere karşı da zihninizin kapılarını kapardınız. Öğretmeninizin bir küçük hatasının sonucu olarak, bölme ve kesirlerin zevkini bütün hayatınız boyunca inkar edebilirdiniz." Pipo, bir başka hareketle bir kere daha sallandı. "Fakat, hiçbir öğretmen ilk gününüzde bu kadar akılsız davranmaz. İşe önce temel bilgilerle başlar, sonra basit problemlerde beceri kazandığınızı görünce sizi bölme ve kesirlere yöneltir."
"Bu müzikte de böyledir." Einstein Bing Crosby'nin plağını kaldırdı. "Bu küçük güzel şarkı, basit bir toplama veya çıkarmaya benziyor. Onu iyice kavramışsınız. Şimdi daha karmaşık birşeye geçeceğiz." Bir başka plak bulup pikaba koydu. John McCormack'ın "The Trumpeter"ı söyleyen altın sesi odayı doldurdu. Birkaç mısra sonra Einstein pikabı durdurdu.
"Şimdi," dedi, "bana lütfen bu şarkıyı tekrarlayın." Dediğini yaptım. Hem oldukça kendimden emin ve bana kalırsa, hayret edilecek kadar kusursuz bir şekilde. Einstein, yüzüme, hayatımda daha önce sadece bir kere daha, liseden mezun olurken yaptığım mezuniyet konuşmamı dinleyen babamın yüzünde gördüğüm bir ifadeyle baktı.
Bitirdiğim zaman, "Mükemmel" dedi. "Fevkalade... Şimdi bu." "Bu" dediği, bana tamamiyle yabancı olan Caruso'nun Cavalleria Rusticana'sından bir parça idi. Bununla beraber, meşhur tenorun çıkardığı seslerin aşağı yukarı benzerlerini vermeyi becerebildim. Einstein'in beğendiği belli idi.
Caruso'yu belki bir düzine daha şarkı takip etti. Tesadüf eseri karşılaştığım bu büyük adamın, sanki onu ilgilendiren tek şeymişim gibi yaptığımıza kendini kaptırması karşısında hissettiğim ürkekliği üzerimden atamıyordum. En sonunda mırıldanarak tekrarlamamı istediği sözsüz müzik çalmaya başladık. Yüksek bir notaya eriştiğim zaman, sanki ulaşamayacağım bir şeye beni ulaştırmak istercesine Einstein'in ağzı açılıyor, başı arkaya doğru gidiyordu. Anlaşılan oldukça başarılı olmuşum ki, birdenbire pikabı kapattı; koluma girerek, "Haydi bakalım delikanlı, Bach için hazırız" dedi.
Salondaki yerlerimize döndüğümüz zaman, müzisyenler yeni bir seleksiyonun hazırlığını yapıyorlardı. Einstein güldü ve cesaret verircesine dizime vurdu. "Sadece dinle" diye fısıldadı; "Hepsi bu kadar."
Hepsi bu kadar değildi tabii. Tamamen yabancısı olduğu bir kimseye verdiği bu gayret olmasaydı, Bach'ın "Sheep May Safely Graze"ini o geceki gibi hayatımda hiçbir zaman dinleyemezdim. Bu eseri o zamandan beri pek çok kereler dinledim. Dinlemekten usanacağımı da hiç sanmıyorum, çünkü hiçbir zaman yalnız dinlemiyorum. Her seferinde, karmakarışık beyaz saçları, dişleri arasına sıkıştırılmış boş piposu, olağanüstü sıcaklığında dünyanın büyün güzelliklerini toplayan gözleri ile, küçük, şişman adamın yanında oturuyordum.
Konser bittiği zaman, içten alkışlarım diğerlerininkine katıldı. Tam o sırada ev sahibemiz yanıma gelerek, bana soğuk bir bakış fırlatıp "Çok üzgünüm Dr. Einstein" dedi, "Konserin çoğunu kaçırdınız."
Einstein ve ben hemen ayağa fırladık. Einstein, "Ben de üzgünüm" diye cevap verdi. Ancak buradaki genç arkadaşım ve ben insanoğlunun gösterebileceği en büyük çaba içindeydik." Ev sahibemiz şaşırmıştı. "Sahi mi? Nedir o?" diye sordu. Einstein gülümsedi ve kolunu omzuma doladı. Hiç olmazsa, ona sonsuz borcu olan bir kimse için örnek olacak şu sözleri söyledi: "Güzellik aleminin bir başka yönünü keşfetmek."
( O zamanlar genç olan bu delikanlının, Einstein'in ona dinlettiği şarkıları nasıl tasvir ettiğine dikkat.)
(Olayın kahramanı: Jerome Weidman)
